Καρκίνος Ορθού

Τι είναι ο Καρκίνος Ορθού;

Ο καρκίνος ορθού είναι το τελικό αποτέλεσμα του υπέρμετρου και ανεξέλεγκτου πολλαπλασιασμού των κυττάρων του τοιχώματος του ορθού. Αναπτύσσεται στο τοίχωμα του ορθού, το οποίο αποτελεί το τελικό τμήμα του παχέος εντέρου. Ο καρκίνος του ορθού αποτελεί, μαζί με τον καρκίνο του παχέος εντέρου, τον τρίτο πιο συχνό καρκίνο παγκοσμίως, τόσο στους άντρες όσο και στις γυναίκες.  

Πώς σχηματίζεται; Ποιος ο ρόλος του πολύποδα;

Από τη στιγμή που τα κύτταρα του τοιχώματος του ορθού αρχίσουν και αναπτύσσονται πιο γρήγορα από τον προκαθορισμένο φυσιολογικό ρυθμό, τότε μπορούν να σχηματίσουν μία προσεκβολή στην επιφάνεια του ορθού, τον πολύποδα. Στο σημείο αυτό, ωστόσο, θα πρέπει να τονισθεί ότι ο πολύποδας είναι καλοήθης και δεν αποτελεί καρκίνο. Ωστόσο, μετά την παρέλευση κάποιου χρονικού διαστήματος και με την προϋπόθεση πως ο πολύποδας δεν έχει εξαιρεθεί, τότε μπορεί να εξελιχθεί σε καρκίνο. Εξαιτίας αυτού, η πλειοψηφία των καρκίνων του ορθού αναπτύσσεται επί ενός προϋπάρχοντα πολύποδα του ορθού.

Ποιος ο ρόλος της κληρονομικότητας;

Η πλειοψηφία των περιπτώσεων (95%) καρκίνου του ορθού αποτελεί σποραδικές περιπτώσεις. Οι σποραδικές περιπτώσεις, λοιπόν, εμφανίζονται σε άτομα που δεν έχουν οικογενειακό ιστορικό καρκίνου του ορθού. Ένα μικρό ποσοστό (5%), ωστόσο, περιπτώσεων καρκίνου του ορθού οφείλεται σε κληρονομούμενους γενετικούς παράγοντες, δηλαδή σε μεταλλαγμένα γονίδια που μεταβιβάζονται από τους γονείς στα παιδιά.

Παράγοντες κινδύνου για καρκίνο του ορθού

Οι παράγοντες κινδύνου είναι εκείνοι που ευθύνονται για την πρόκληση μεταλλάξεων στα γονίδια. Στην πραγματικότητα, οι μεταλλάξεις αυτές έχουν ως τελικό αποτέλεσμα την εμφάνιση της νόσου. Οι παράγοντες κινδύνου διακρίνονται, λοιπόν, σε τροποποιήσιμους (επιδέχονται τροποποίησης) και μη τροποποιήσιμους. Πιο αναλυτικά, οι παράγοντες αυτοί περιλαμβάνουν: Τροποποιήσιμοι παράγοντες κινδύνου

• Αυξημένο σωματικό βάρος
• Έλλειψη σωματικής άσκησης
• Κάπνισμα
• Υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ
• Διατροφικοί παράγοντες (κατανάλωση μεγάλων ποσοτήτων κόκκινου κρέατος, κατανάλωση επεξεργασμένου κρέατος, κατανάλωση μαγειρεμένου κρέατος σε υψηλές θερμοκρασίες – τηγανισμένο κρέας)

Μη τροποποιήσιμοι παράγοντες κινδύνου

• Η αυξημένη ηλικία (> 50 ετών)
• Ατομικό ιστορικό χρόνιας ιδιοπαθούς φλεγμονώδους νόσου του εντέρου (ελκώδης κολίτιδα, vόσος Crohn).
• Ατομικό ιστορικό αδενωματωδών πολυπόδων ή/και καρκίνου του ορθού.
• Οικογενειακό ιστορικό αδενωματωδών πολυπόδων ή/και καρκίνου του ορθού. Η ύπαρξη ενός ή περισσοτέρων συγγενών πρώτου βαθμού με ιστορικό καρκίνου ορθού αυξάνει την πιθανότητα εμφάνισης της νόσου. Η  πιθανότητα αυτή αυξάνεται ιδιαίτερα σε περιπτώσεις εμφάνισης της νόσου στο συγγενικό μέλος σε ηλικία μικρότερη των 45 ετών. Η ύπαρξη οικογενειακού ιστορικού πολυπόδων αυξάνει, επίσης, την πιθανότητα ανάπτυξης καρκίνου του ορθού.
• Κληρονομικότητα. Αφορά, όπως προαναφέρθηκε, το 5% των περιπτώσεων, με το σύνδρομο Lynch (κληρονομικός μη πολυποδιασικός καρκίνος του παχέος εντέρου) και το σύνδρομο FAP (οικογενής αδενωματώδης πολυποδίαση – αυξημένος κίνδυνος ανάπτυξης κακοηθειών και σε άλλα όργανα, πχ. καρκίνος θυρεοειδούς) να αποτελούν τα συχνότερα κληρονομούμενα οικογενή σύνδρομα καρκίνου του ορθού.

Καρκίνος ορθού & διαγνωστική προσέγγιση

Η διαγνωστική προσέγγιση του καρκίνου του ορθού ξεκινά, λοιπόν, με την κλινική εξέταση του ασθενούς, η οποία ενδέχεται να αποκαλύψει την ύπαρξη μίας ενδοκοιλιακής ψηλαφητής μάζας. Επιπρόσθετα, η δακτυλική εξέταση του ορθού μπορεί να αποκαλύψει την ύπαρξη μίας σκληρής, αμετακίνητης βλάβης. Στις ενδείξεις, λοιπόν, πραγματοποίησης της κολονοσκόπησης περιλαμβάνονται:

• Η πρόληψη του καρκίνου του ορθού
• Η παρουσία «ύποπτων» συμπτωμάτων καθώς και σημείων που επιμένουν για χρονικό διάστημα μεγαλύτερο των 2 έως 3 εβδομάδων. Ειδικότερα, συμπτώματα όπως η απώλεια αίματος, η αλλαγή των συνηθειών του εντέρου και το κοιλιακό άλγος, πρέπει να διερευνώνται.
• Ο έλεγχος πιθανής απώλειας αίματος από το ορθό, στα πλαίσια διερεύνησης μιας αναιμίας.

Καρκίνος του ορθού & Σταδιοποίηση

Τη διάγνωση της νόσου ακολουθεί η σταδιοποίηση της, η οποία θα καθορίσει την έκτασή της. Η σταδιοποίηση της νόσου μπορεί να καθορίσει και την ενδεδειγμένη θεραπευτική αντιμετώπισή της. Η έκταση της νόσου, η διασπορά της με άλλα λόγια, αξιολογείται σε:

• τοπικό (τοίχωμα του ορθού και γειτονικά όργανα – παράμετρος Τ)
• περιοχικό (περιοχικοί λεμφαδένες – παράμετρος Ν)
• απομακρυσμένο επίπεδο (παρουσία ή απουσία μεταστάσεων – παράμετρος Μ).

Η ορθή σταδιοποίηση της νόσου περιλαμβάνει, συνεπώς, την πραγματοποίηση αξονικής τομογραφίας θώρακος και κοιλίας, καθώς και μαγνητικής τομογραφίας κάτω κοιλίας και ορθού. Συμπληρωματικά, ελέγχονται και τα επίπεδα του καρκινοεμβρυικού αντιγόνου (CEA) στο αίμα των ασθενών. Το αντιγόνο αυτό είναι ένας καρκινικός δείκτης που βοηθά στην παρακολούθηση της εξέλιξης της νόσου μετά την αρχική θεραπεία. Αξιολογώντας, λοιπόν, τα ευρήματα του απεικονιστικού ελέγχου, το στάδιο της νόσου ταξινομείται σε 4 στάδια, όπως αυτά προκύπτουν από το συνδυασμό των παραγόντων Τ, Ν & Μ, κατά το διεθνές σύστημα σταδιοποίησης των κακοήθων νεοπλασμάτων ΤΝΜ. Έτσι, λοιπόν, διακρίνουμε τα ακόλουθα 4 στάδια της νόσου:

Θεραπευτική προσέγγιση του καρκίνου του ορθού 

Η ενδεδειγμένη θεραπευτική αντιμετώπιση κάθε ασθενούς σχεδιάζεται και εξατομικεύεται μετά την πραγματοποίηση ογκολογικού συμβουλίου (Multidisciplinary Team Meeting). Στο συμβούλιο αυτό συμμετέχουν ο θεράπων χειρουργός, ο ογκολόγος, ο ακτινολόγος καθώς και ο ακτινοθεραπευτής. Η χειρουργική θεραπεία στοχεύει στον τοπικό καθώς και στον περιοχικό έλεγχο της νόσου, μέσω της εκτομής του πάσχοντος τμήματος του ορθού επί υγιών ορίων, τόσο επιμήκως όσο και περιμετρικά. Επίσης, πραγματοποιείται σύγχρονος λεμφαδενικός καθαρισμός των περιοχικών λεμφαδένων στους οποίους ενδεχομένως έχει επεκταθεί η νόσος. Τέλος, διενεργείται αναστόμωση (αποκατάσταση της συνέχειας) των υγιών τμημάτων του πεπτικού συστήματος.

Καρκίνος Ορθού: Λαπαροσκοπική ή Ανοικτή Μέθοδος; 

Η λαπαροσκοπική χειρουργική αποτελεί την ελάχιστα επεμβατική μέθοδο χειρουργικής αντιμετώπισης του καρκίνου του ορθού. Πολυάριθμες επιστημονικές μελέτες έχουν αποδείξει πως η λαπαροσκοπική μέθοδος έχει ισοδύναμα αποτελέσματα με την ανοικτή μέθοδο ως προς το ογκολογικό αποτέλεσμα (ογκολογική ριζικότητα). Ταυτόχρονα, η λαπαροσκοπική μέθοδος χαρακτηρίζεται από όλα τα πλεονεκτήματα των ελάχιστα επεμβατικών μεθόδων. Αναλυτικότερα, τα πλεονεκτήματα αυτά είναι:

• Ο ελάχιστος μετεγχειρητικός πόνος
• Η ταχεία ανάρρωση
• Η ταχεία επιστροφή του ασθενούς στην οικία του καθώς και στις συνήθεις δραστηριότητές του

Ποιος είναι ο ρόλος της ακτινοθεραπείας και της χημειοθεραπείας; 

Η ακτινοθεραπεία και η χημειοθεραπεία συνεπικουρούν τη χειρουργική θεραπεία, επί υπάρξεως, ωστόσο, συγκεκριμένων ενδείξεων. Κυρίαρχος στόχος τους είναι τόσο η προεγχειρητική συρρίκνωση του καρκίνου του ορθού, η οποία θα επιτρέψει την επίτευξη μίας ογκολογικά άριστης χειρουργικής θεραπείας, όσο και η μεγιστοποίηση της αποτελεσματικότητάς τους, καθώς έχει αποδειχθεί πως η προεγχειρητική δραστικότητά τους υπερτερεί της μετεγχειρητικής. Συμπερασματικά, ο ρόλος της ακτινοθεραπείας και της χημειοθεραπείας στον καρκίνο του ορθού συνοψίζεται στα ακόλουθα πλαίσια:

• Προεγχειρητική ακτινοθεραπεία και χημειοθεραπεία (neoadjuvant chemoradiotherapy), με στόχο την προεγχειρητική ελάττωση του ογκολογικού φορτίου.
• Μετεγχειρητική χημειοθεραπεία (adjuvant chemotherapy), σε ασθενείς με επέκταση της νόσου στους περιοχικούς λεμφαδένες στη βιοψία.
• Ακτινοθεραπεία και χημειοθεραπεία ως οριστική θεραπεία, σε ασθενείς με εξαιρετικά προχωρημένο καρκίνο του ορθού – σταδίου IV (παρουσία απομακρυσμένων μεταστάσεων).

Μετεγχειρητική παρακολούθηση

Η μετεγχειρητική παρακολούθηση του ασθενούς (follow – up) με καρκίνο του ορθού αποτελεί ένα κεφάλαιο εξίσου σημαντικό της ογκολογικής αντιμετώπισης της νόσου. Διασφαλίζει τόσο την έγκαιρη ανίχνευση ενδεχόμενης υποτροπής της νόσου όσο και τη μακροχρόνια επιβίωση των ασθενών. Οι ασθενείς, λοιπόν, θα πρέπει να παρακολουθούνται για χρονικό διάστημα 5 ετών μετεγχειρητικά. Η παρακολούθηση αυτή θα πρέπει να γίνεται συνδυαστικά με τα παρακάτω:

• Μέτρηση των επιπέδων του καρκινοεμβρυικού αντιγόνου (CEA) στο αίμα του ασθενούς, κάθε 6 μήνες για τα πρώτα 3 έτη και κάθε 12 μήνες για τα επόμενα 2 έτη,
• Αξονική τομογραφία θώρακος – κοιλίας και πυέλου κάθε 12 μήνες και
• Κολονοσκόπησης στο τέλος του 5ου έτους.

Ενδεχόμενη υποτροπή της νόσου συμβαίνει συνηθέστερα κατά τα πρώτα 2 μετεγχειρητικά έτη. Το γεγονός αυτό επιβάλλει ένα υψηλό δείκτη υποψίας στην περίπτωση εμφάνισης «ύποπτων» συμπτωμάτων και σημείων, όπως:

• αλλαγή των συνηθειών του εντέρου
• απώλεια αίματος από το ορθό
• κοιλιακό άλγος

Στην περίπτωση αυτή, η έγκαιρη προσέλευση στον ιατρό και η διενέργεια κατάλληλου ενδοσκοπικού καθώς και απεικονιστικού ελέγχου δύνανται να ανιχνεύσουν σε πρώιμο στάδιο μία ενδεχόμενη υποτροπή της νόσου. Το γεγονός αυτό, συνεπώς, χαρακτηρίζεται από αυξημένα ποσοστά μακρόχρονης επιβίωσης, συγκριτικά με την καθυστερημένη διάγνωση της υποτροπής.